Bizkaiko Batzar Nagusiek 2014 honetako urtarrilaren 29ko Batzarrean onartu eben, aurrerantzean Sopela izango dala izen ofiziala, orain artean Sopelana izan danaren ordez, Uribe Kostako herriarena.
Auzirik eta eztabaidarik ez da falta izan, aspalditxurik barriz, herri horren izena dala eta ez dala. Nork bere argudioak zituan era batari edo besteari eustearen alde. Sopela gura ebenen argudio funtsezkoa, euskaldunek euskeraz, bertako zein ingurukoek, halan esaten deutsiela: Sopel, azentu eta guzti. Lehengo era ofizialari eustearen alde egozanen arrazoiak bestetarikoak izan dira: izen historikoa, izkribuetan aspaldi-aspaldirik agiri dana, Sopelana dala; holako auzi zalantzakor baten herritarrei eretxia eskatu behar jakela, ebatzia hartu aurretik, inoen beste batzuk. Alderdi abertzaleak izan dira akabuan Sopela aldaeraren alde egin dabenak, euskal hiztunen izendapenari babes ofiziala emonik. Euskaltzaindiaren eretxi-txostena be tartean ebilen, euskerearen ikuspegitik Sopela zala duda barik era zuzena.
Antz-antzeko kasua da behinolako Lejona, gaurko Leioa herriarena, edo lurraldez urrunduta, Aiarako kuadrilan daukagun Quejana / Kexaa izen ofizial bikotxeko herritxoarena: -ana amaiera euskeraz -aa luze bategaz finkatu da, -ona amaierakoak -oa edo batzuetan -o egin diran legetxe: Leioa, Lemoa, Aramaio.
Aiarako Kexaa herritxoak izen ofizial bikotxa dauka onarturik, gaztelaniazkoa eta euskerazkoa, zein bere grafia eta guzti. Uribe Kostakoarenean, ostera, Sopela izango da aurrerantzean izen ofizial bakarra, aitatu ditugun beste herriakaz aspalditxu jazo zan antzera. Horretan dago aldea.
Izen ofizialen kontu horretan bertako gizartearen borondatea eta berbaz darabilen hizkuntza zein dan be pisu handiko arrazoia da. Aiaran bertako euskerea, toponimian azal-azalean badago be inguru horretako herri-izenak dira Beotegi, Zuatza, Olabezar, Etxegoien, Lexarzu, Menagarai, Agiaga e.a., bertako biztaleen ezpanetatik galdu zala mende eta erdi izango da gitxienez.
Sopelan eta inguru herrietan (Getxo, Berango, Urduliz, Barrika) bertako euskereak badirau hondino gitxi edo asko, eta hainbat herri- edo auzo-izen diferente ebaten ditugu euskeraz: Armintza (Armintze), Plentzia (Plentzi), Lemoiz, Leioa, Jatabe izen ofiziala Maruri-Jatabe. Arrazoiak dagoz, beraz, bertako sustraiari sendo eutsi deutsienen erearen alde jokatzeko: gizarte euskaldun bat dago euskeraz halan erabili izan dauena eta hondinogarren darabilena. Herritarren jatorriaz dihardugunean be, halantxe esaten dogu: Sopelakoak sopeloztarrak dirala, Sondikakoak sondikoztarrak, Erandiokoak erandioztarrak, Leioakoak leioztarrak, Getxokoak getxoztarrak eta Berangokoak berangoztarrak diran moduan.
Herri- edo toki-izen batzuk gaztelaniazkoaren era diferentea izatea, kasu batzuetan, antxina-antxinatik datorrena da: hori da bokalarteko -n- galtzearena. Sopela dinogun moduan, euskaldunok aspalditik ahoskatu ditugu Galdakao (lehengo Galdakano), Lazkao (lehengo Lazkano), Labio (Labiano), Aramaio (lehengo Aramaiona).
Zaharrak dira, era berean, -kua amaierako toki-izenak, Maarikua, Barrainkua, Bereikua lango izenek on egiten dabenez, eta ezin dira ofizialtasunaren izenean holan beste barik -koa bihurtu.
Baina toki-izen askoren erea guztiz itxuraldatzen eta laburtzen da sarritan; izan be, maiztasun handikoak izanik, aldakuntzarako joera bizia izaten dabe, baina aldaketok ez dira, orohar, aintzat hartzen ofizialtasunari begira, lantzean izen batzuetan horretarako tentazinoak be izan dira baina. Berbaz herri-izen ezagunak dira: Ondarru, Lekitto, Bermio, Berrittu, Andxigiz, Artia, Meata, Ie, Ipizter, eta beste hainbat. Baina era arautuan Ondarroa, Lekeitio, Bermeo, Berriatua, Ajangiz, Arteaga, Mendata, Ea eta Izpaster dira.
Herri ez diran nukleo hazitxuen artean aitatu leitekez, Iborri barik Ibarruri edo Larrori barik Larrauri. Euskal izendegi ofizialean ez dira onartzen Gollibar, Izabal, Izubitte, Uxarre eta halakoak, eta bai Bolibar, Idiazabal, Iruzubieta, Urizar erakoak.
Izen batzukaz zabuan ibili ohi gara. Lehenago Zenarruza zana Ziortza ofizialdu da gaurko hiztun euskaldunen erabilera nagusiaren bidetik. Baina hiztun zahar askok hondino be Ziarrotza esaten dabe. Ebatzi bat hartzen ez da beti erraza.
Maila diferenteak dagoz izen ofizial batek euskeraz bete beharreko baldintzetan. Azalekoena da errazena, grafiarena: Bizkaia, Gipuzkoa, Mungia idaztea, lehen v, y, c, gui grafiakaz idazten ziranak. Bigarren jauzia, fonetika mailakoa, handiagoa da, grafia diferentziaren atzean hots diferentzia dagoanekoa, hain zuzen. Arratzu, Larrabetzu, Zorrotza, Zarautz idatzi eta ahoskatzea lehen Arrazua, Larrabezua, Zorroza, Zarauz ziranak; Muxika, Mendexa, lehen Mugica, Mendeja ziranak, Goikoelexea, Elexabeiti lehen Goicolejea, Elejabeitia ziranak.
Herri-izen eta beste toki-izen batzuetan dagoan diferentzia, tradizinoko izenaren eta gaur egungoaren artean, amaierako -A bokalari eutsi ala jausten itxi behar jakon erabagitea ohi da. Berbaz, jakina da, atze-bokal horren galtze-joera guztiz indartsua dana. Herri-administrazinoak kasu batzuetan -A kentzearen alde egin dau era ofiziala finkatzerakoan: Aulesti, Ibarrangelu, Legazpi, Altasu izen ofizialak dira, baina -A eta guztiko besteok be bai: Azpeitia, Azkoitia, Ordizia, Berriatua.
Toki-izen askok idatziz daben -aga amaiereak be bere lorrak emoten ditu. Kontu jakina da, euskera berba egiten dan lekuetan, -aga amaiera guztiak –a laburtzen dirala: Elorriaga > Elorria/Elorridxa, Iturriaga > Iturria, Madariaga > Madaria/Madaridxa, Gatzaga > Gatzaa, Arteaga > Artea / Artia, Urberuaga > Urberua Salbuespen garrantzitsua dogu lehen Gizaburuaga eta orain Gizaburu dan herri-izenean; hemen guztiz galdu da -aga zaharra, -ua>-u laburtzeraino.
Gorabehera eta auzi-mauziak sortu eta hautsak harrotu dituan beste kasu bat, Bizkaiko uriburuarena izan da: Bilbo ala Bilbao dan finkatu beharrekoa. Biak erabilten dira, bata euskeraz eta bestea gaztelaniaz. Baina bilbotar asko dagoz, euskaldun asko barru dirala, Bilbao itxureari eustearen alde. Eta askotariko arrazoiak batzen dira Bilbo lako izen itzaltsuen era ofizialaren kontuan. Bilbao da nazinoartean proiekzinoa daukana eta Bilboko Udalak berak mundura begira darabilena, futbol-talde, museo eta gainerako erakunde batzuen izenak barru dirala. Beste alderdi batetik begiratuta, Bilbao euskera garbiko izen zaharra da. Gogoratu harako errefrau zaharra; «Bilbao, han bere dongeak birao». Askao eta Sestao baizen euskalduna da Bilbao, Bizkaiko eta inguru-herrietako berbetan azken mende bien barruan Bilbo laburtu doguna, eta ofizialdu be bai. Ostera, Uribe-kostako euskaldun zaharrek Sesto esaten izan dabena ez da gauza izan Sestao zaharrari lekua kentzeko, Ibaizabalez ezkerraldean euskaldunzaharrik asko egon be ez dago eta!
Auturik asko da gaurkoz arlo honezaz. Izan be, buztan luzea dakarren auzia da herri-izen eta gainerako toki-izenen euskalduntze eta ofizialtze bideko ezbai hau. Halanda ze, gogoak emon ahala, hurrengo baten eragingo deutsagu atzera barriro.
Iturriko
2014-02-04
