San Migel iraileko jairik handienetakoa dogu. Irailaren 29an ospatzen da, hego-haize sasoian, halakoai sanmigel haizeak be esaten jake eta.
San Migel gurtzen daben ermitak harri edo meteorito antzekoen esaundakaz lotuta dagoz kasu askotan. Euskal Herrian ospetsuena Aralarkoa da.
Bizkaira etorrita, ostera, Ereosarrekoa eta Arretxinagakoa ditugu ezagunenak. Lehenengoan harrizko sarkofago bat dago, alderdi baten ganean hiru harri dituena. Arretxinagakoan hiru harri dagoz, bitarte bat itxiten dabenak. Handik igaroten dira neska edo mutil-lagun bila dabilzanak.
Folkloreagaz lotuta, Arretxinagakoan, hau da, Xemeinen, San Migel gauez dantza berezi bat egiten da, mahaiganekoa esaten deutsiena. Mahaiaren ganean egiten da, hatan be. Mahaia Xemeingo udaletxekoa da, erakundeetako lehenagoko mahai luze horreetariko bat, alkatea mahaiburu dagoala. Txandan-txandan dantzariak mahai ganera igon eta dantzan egiten dabe, kantu honegaz lagunduta:
Horra hor goiko harestitxu baten
Kukuak umeak egin ditu aurten
Kukuak egin amilotxak jan
Haxe bere kukuaren zoritxarra zan.
Dantza amaitutakoan, alkate dagoanak dantzariari basobete ardau emon eta hurrengoak igoten dau mahai ganera.
Folkloreagaz zerikusia dauka Iurretako dantzarien jardunak be. Iurretako dantzariak entzute handia dauke antzina-antzinatik. Herriko zaindaria San Migel da Iurretan, eta orduko jaietan Bizkaiko dantzak eta erregelak egiten ditue. Fama hori Durangaldeko beste leku batzuetan be badauke, Garai eta Berrizen kasurako. Baina hainbestekoa da Iurretakoen entzutea dantza-kopletan be aitatzen da. Hona errepertorioko batzuk, Azkuek Euskalerriaren Yakintza lanean batutakoak (IV alea, 50. or.):
Aita San Migel Iurretako
Zeru altuko lorea
Agura zaharrak dantzan ikusi
Ta hak egiten jok barrea.
Garaiko plazan otea lore
Ermuan asentzioa
Dantzan ikasi gura dabena
Barruetara beihoa.
Aita Juaniko, seme Periko
Zer dogu aparitako?
Orio-aza gozo-gozoa
Arto beroaz jateko.
Kazuelatxoan intxaur-saltsea
Txarra morkoan txunpletin
Eragin eta beti eragin
Atsoak bauke zer egin.
