Umeek urte osoan olgetan dabe, baina uda partean dauke horretarako denporarik gehien. Euskalerriko Atlas Etnografikoaren ale oso bat (Juegos infantiles en Vasconia, Etniker Euskalerria, Bilbo, 1993) horri buruzkoa da eta hona bertara batutako joko batzuk ekarriko doguz.
Jolasean hasi orduko zotz egin behar izaten da taldekideak hautu edo joko barruko pertsonaiaren bat edo bestea izateko. Horretarako modu bat baino gehiago dago.
Zeozer erabilita
Zeozer hori era askotakoa izan da denporaren arabera. Txanpon bat gora bota eta jausten danean ze alde agiriko dan aukeratzen da. Lurreraino jausten itxi daiteke, edo bota dauenak berak eskuan hartu. Talde bakotxeko batek bat aukeratzen dau bota aurretik, eta agirian geratu dana aukeratu dauenak irabazi dau. Leku batetik bestera ezbardin esaten da: kurutx ala pil (Donibane Garazi).
Txanponik ez egoan denporan eskura egozan beste material batzuk erabilten ziran: harri zapal bat, teila zati bat, txaparen bat Alde bat bustita baeukan ondo, bestela alde baten txu egiten zan eta gero aukeratu legor ala busti (Elorrio) edo idor ala busti (Donibane Garazi) esanez.
Beste modu bat da eskuetako batean ostontzea zeozer, harri-koskorren bat esaterako, eta asmatzea zeinetan dagoan.
Edo esku batean zotz batzuk sartu, bat laburragoa dala. Jokalari guztiak bana ateraten doaz eta laburrena hartzen dauenak galdu dau. Horreri zotzetara (Zamudio), xotx ala motx (Donibane Garazi) esaten jako.
Hankak egin edo hanketara esaten da beste hau egiten danean. Talde bakotxetik bana, distantzia batera jarri, eta oina oinarren aurrean txandaka ipinita, alkarregana hurreratzen doaz. Bestearen oina zapaltzen dauenak irabazi dau.
Zotz-egiteko esaldiak
Zotz egiteko beste modu bat kantu antzeko errezitaduak egitea da. Jokalariak korroan jarri eta, bat erdian jarrita, kantua esan ahala erritmoaren arabera banan-banan seinalatzen ditu. Amaiera suertau jakon jokalaria da aukeratua edo baztertua, kasuan kasuan. Horretarako errezitadu batzuk esaten dira. Ezagunena Dona, dona, katona da gaur egun, baina jokoaren arabera, zotz egiteko modu ezbardinak dagoz. Hona adibide batzuk:
Zirristi, mirristi,
grena, plata,
olio, zopa,
urun, plerun,
kuik.
Gaztaa, gora, bera,
txipitin, txapatun,
fuera.
Harriola, marriola,
etxola, kamala,
betria, gliga,
truntxa, muntxa,
errota, kafia,
linyera, kostera!
Kai kaibeta,
zillarra papillonetan,
zillarerebon,
harriketa,
mioneta,
enterrabona,
ponalapona,
erregerengana,
txirimirikarka,
txiquit edo ponp!
Aitxa, motxa jerolipan,
hire seme errotan
errota txiki, klin, klan
Katalina bentan, kolentan
txipirripiton Martin zapatn
toca la trompeta lau kiri kon.
Azerije miserije kumunikan
zure semea errotam
errotatxurik errotatxure
nenbillela
topau neban erbi bet
jeurti neutsen arri bet
atara neutsen begi bet
ipini neutsen barri bet
zelemie kanpo
zelemie kanpo
gari buru
gari buru
sipisst.
Don, don beleron,
gure errijan,
zazpi gizon dantzan,
ni mozkorra,
zu mozkorra
nai dabena
kanpora.
Etniker Euskalerria. Juegos Infantiles en Vasconia.
Bilbao: Etniker Euskalerria, 1993, 191-207 or.
Argazkiaren iturria: Luis Manuel Peña, Etniker Euskalerria Taldeak. Atlas Etnográfico. Juegos Infantiles en Vasconia.
