Lumoko andra bati entzun neutsan aspalditxu, urlia baten kontra eragoiola: Badakizu. Horrek jantxakurrarena, ez berak egin, ez inori egiten itxi. Berez esangura eta ingurune askoz zabalagoan be ezaguna dan esakuntzea.
Gaztelaniaz bada hur-hurreko esakuntza bat, “el perro del hortelano” protagonistatzat hartuta: “ni come, ni deja comer”. Eta beste hizkuntzetan be badira mezu horren adierazgarriak[1].
Iparraldean badau kideko esakuntza bat, Azkuek dakarrena, hora, zahia eta oiloak mintzagai darabilzana: «Ez horak zahia jan, ez oiloer utzi» (EY 457). Hegoaldean, antzera dino beste honek: “Zakurrak, ez zahia jan, ez oiloei jaten utzi”.
Giza-jarduera bat, aizkoran edo egur-txikitzen dabilenarena sustrai hartuta dago, egurra eta aizkora iruditzat darabilzan beste hau: “Ez egurra ebagi, ez aizkorea emon” (Atsotiz 3562).
Eta esamodu orokorragoaz ondua da hurrengo hau: “Ez niretzat, ez zuretzat” (Atsotiz 4835), gaztelaniaz be ezaguna: “Ni para tí, ni para mí”.
Jantxakurra, esangurarik oinarrizkoenean, txakurra da azken baten. Eta esakera bat be bada, dinoana: “Arimea apartauta, gure jantxakurra baino alperragoa” dino esakuntza batek, gizakiaren alperreria konparagarritzat hartuta (Atsotiz 1167).
Eta Labayru Hiztegiak, jantxakurra dala-ta honako esaldiak dakaz: “Jantxakurra lez dabil, mahai batekoa amaitu eta beste batera arin”. “Jantxakurren moduan, bereagaz nahiko ez eta besteai jatekoa kentzen”.
Baina gehienetan jantxakurra pertsonak kalifikatzeko darabilgu, izakune jakin bateko pertsonak, hatan be. Halan esan ohi da: “Jantxakur asko munduan!” (Atsotitz 13615).
Euskeraz jantxakurra pertsonakaitik esaten da: inoren lepotik, inoren kontura bizi diran edo bizitea gura izaten dabenakaitik. Eibarko hiztegi edo bildumaren batetik jaso dot hurrengo esaera ironiadun hau: “Politiko jente hori dana jantxakurrak dituk”. Halanda ze, jantxakurra danari, «aprobetxategia» be esaten jako.
[1] Latinez: “In praesepe canis foeno non vescitur ipse, nec sinit foenum qui cupit equus edat” (Atsotitz 1301).
Ingelesez: “The dog in the manger won’t eat the oats nor let anyone else eat them” (Atsotitz 901).
Adolfo Arejita
