Urruma berbeak dituan adieren artean bat behien urrumea da, gazt. ‘mujido’. Behiaren urrumea, behien urrumak, edota adberbiorturik: behiak urrumaka dagoz.
Baina ez da gauza bera urrumea eta morrosea/murrusea, behiak urruma egitea edo morrosaka egotea. Bergarako berbetan, J. M. Elexpuruk honako bereizkuntza egiten dau: “<mujido>. ‘Gau guztia urrumaka jardun dabe beixak’. Urruma esaten zaio muu normal samarra edo ez ozenegia denean, eta orrua eta makakorroe oso indartsua denean” (Elexpuru Bergara).
Baina urrumea usoenari be baderitxo, gazt. ‘arrullo’. Lauaxetaren berba-neurtuz: “Urrumarako zara ba usoen antzera” (Bba). Lizardik be: “Usoak dirudite / teillatu ertzean, / urruma ta yolasa / elkarren artean” (UO).
Baina irudi edo figuratu balioaz be hedatu da urrumea herri-berbetan. Agure zahar bat kexaz edo erostaka dabilenean esan ohi da, berbarako: urrumaka dabilela.
Gose danari be sabela gur-gur hasten jakonean, urdaila urrumaka jabilkola esan ohi da. Esangura honegaz batu da Oñatiko Arantzazu aldean: “Urrúmaak, los ruidos de aire en los intestinos” (C. Izagirre ArOñ.).
Irudi hori itsasoko olatu biziei be erantsi izan jake batzuetan. Halan E. Erkiaga lekeitiarraren lumaz: “Arrisku-leku dan itsaso izugarri horren urruma latz eta gozoak txikitandik jasoak eta ikasiak izanik” (Arranegi).
Katuetara etorrita, zelan deritxo euskeraz gaztelaniaz ‘ronron’, ‘ronroneo’ , ‘ronronear’ esaten jakon horri? Euskeraz gitxitan erabilten da, edo agiri da behintzat, soinu horrentzat izen berezi propiorik.
Hiztegietan ikusi ditugu: murrisika agiri da Azkueren hiztegian (B-a). Eta Iparraldean gurrunga, zurrunga eta xurruntxa, Nafarroa Behereko berba lez. Eta Nafarroa Garaian zurrunka.
Adolfo Arejita
