Oraindino oraintsu irakurri neutsan ikasle bati honako esaldi hau: Txikitan euskaraz mintzo baginen ere, urteak aurrera zihoazen heinean, gaztelerak menderatu gintuen. Esango neuke, euskera landuan egin dala ezagunago eguneroko berbetan baino, idatziz ahoz baino gehiago, esate-modu hori.
Berehala etorri jatan burura: urteak aurrera joan ahala idatzi baleu, laburrean borobilago esango eukean, hiztun euskaldunen erregistrotik hurrago, edozein euskaldunek euskerea darion-darionean burutik ahora ekarri baleu lez.
Horregaz batera etorri jatan akordura, Ondarroako berbaikunea bizitzeko eta balioztatzeko bertako erakunde eta alkarteek atondu daben plan bat, honako sloganagaz bateatu dabena: Ahuakemonala. Igaro dan bagilean aurkeztu zan lehiaketa antzerako plan hau uri horretan. Ahuakemonala: holan dana batera irakurrita, edonork pentsau lei, beste inon ezaguna ez dan berba bitxiren bat dogula hor, baina idatziko arauetara ekarri ezkero, edonork hartuko leuskio antza: ahoak emon ahala. Ahoz darabilgun berbeta freskoa bere jarioan, bere berezitasun eta guzti batzea hartu dabe asmotan ondarroatarrek horren bidez. Arrakasta ona jadetsiko ahal dabe! Opa deutsegu behintzat. Baina ahozko berbetako bitxi ederrok, batu eta ostean idatzizko ubidera ekarteko ahaleginik egiten ez bada, ereindako guzti horren uztea labur geratuko da, jasoaren erdirik be ez da literaturaren baratzara irauliko.
Aditz partizipio bati, esanguraz dinamikoa dan bati, jan, esan, egin, eroan, emon legezko bati ahala atzean ipini ezkero, postposizino bat balitz lez, iraupenezko prozesu bat eregiten dogu, beste ekintza edo prozesu baten paralelo doana. Halan: Aitak dirua emon ahala gastetan eban semeak esaldian, dirua emotea eta dirua gastetea bata bestearen parean doazen gertaerak, prozesuak, dirala adierazoten gagoz. Gaztelaniaz segn, a medida que, conforme preposizino edo aurre egiturekin adierazoten danaren kidekoa.
Egia da, hori esateko euskeraz beste baliokide batzuk be badirala. Ibili ahala egituraren ordainak izan leitekez: dabilen neurrian, dabilen ereduan edota goian ipini dogun heinean. Baina (sartu, urten, emon) ahala egiturak badau alde on bat: laburrean eta adierazkortasun apartekoz prozesuak markatzea.
Gaztelaniaren segn (+ aditza) egituraren pareko bat be ezaguna eta erabilia da euskeran, lehen eta gaur: Zelan hazten zoazan, gehiago ikasten saiatu behar da. Edo zelan halan egitura banatzaileaz: Zelan sartu, halan urten; zelan etorri, halan joan; zelan emon, halan hartu. J. Mateo Zabala idazlearen esaldi bategaz on egin daikegu zelan halan egitura hori, sarritxotan guztiz baliagarria gertatzen dana ekintza progresibo biren arteko denpora erlazinoa espresatzeko, gaur desmodara egon arren eta garbizale batzuk susmagarritzat jota baztertu gura izan arren: Eta zelan urteetan aurrera doazan, halan dotrinea bere hobato jakin behar dabe.
Kopuru handiagaz lotuta ohi dago ahala hori ingurune askotan. Jatordu baten jatekoa edo edatekoa franku egon bada, jan-ahala eta edan-ahala egon dala esaten da; hau da, zenbat gura. Pedro Astarloaren berbaz: Askok eta askok, jan ahala jan arren, ase-ase egiten ez badira, edo gehiago jan ahal leiela geratuten badira, uste dabe baru egiten dabeela (UD2). Eta J.Mateo Zabalaren berbaz: Askok eta askok uste dabe eze, edan ahala edarren, burua nahastauta euren buruen jaube ez direala parau arren, ez dala katua hartutea.
Ahala atze-hitzagaz batera ahalean be zabal dabil, zertan erako galdetzaileen ordainez: Pedalei emon ahalean joan da aurbeheran tximistea lez.
Idatzizko tradizinoan horren ugaria ez bada be, berbaz normal-normala da eta toketan danerako eralten bada, laburbide erosoa eta onura handikoa estiloaren aldetik idatziz zein ahoz. Erabili ahala ikasten da artez erabilten.
Iturriko
2015-09-15
